baran

? السلام علیک یا خدیجه الکبری

حضرت‌خدیجه‌سلام‌الله‌علیها
از مال کثیر گذشت
خداوند به او کوثر بخشید
از سلام مردم گذشت
خداوند به او سلام رسانید
مردم او را تحقیر کردند
خداوند او را تکریم کرد
با بت پرستان همراهی نکرد
همدم و همنشین پیامبر شد

آری
باید از یک چیزی بگذریم
تا خداوند بهترش را قسمت ما کند

سوال:
آیا حضرت خدیجه (س) قبل از حضرت رسول (ص)، با شخص دیگری ازدواج داشته اند؟

? پاسخ:
? حضرت خديجه (س)، برترين همسر رسول خدا و يكي از چهار زن برتر بهشتي است. او نخستين كسي است كه به رسول خدا ايمان آورد، در باره مقام آن حضرت همين بس كه خداوند به او سلام فرستاده و وعده قصري بهشتي به او داده است. علامه مجلسي در اينباره مي نويسد:

? رسول خدا فرمود: درشب معراج وقتي كه باز مي گشتم به جبرئيل گفتم: آيا خواسته اي از من داري؟ گفت: درخواست من اين است كه سلام خدا و مرا به خديجه برساني، رسول خدا وقتي كه پيام جبرئيل را به خديجه ابلاغ فرمود، در پاسخ گفت: خداي بزرگ مصدر سلامتي است و همه سلامتيها از او است و تمام سلامتيها به او باز مي گردد، و بر جبرئيل درود و سلام.

? با روایات متعدد در فضیلت حضرت خدیجه در مقام و منزلت ایشان جاي هيچ ترديدي باقي نمي ماند؛ اما از آن جايي كه اهل سنت دوست دارند عائشه را برترين همسر رسول خدا معرفي نمايند، و لذا سعي در فضيلت تراشي براي او دارند و تنها چيزي كه يافته اند، ادعای #باکره نبودن حضرت خديجه و باکره بودن #عائشه بوده است، در حالي كه اين مطلب با واقعيت هاي تاريخي سازگاری ندارد، زيرا بر اساس نقل، عائشه هم قبل از رسول خدا همسر ديگری داشته است.

? ادعای باکره نبودن حضرت خدیجه به اعتقاد برخي از بزرگان شيعه قابل قبول نيست؛ زيرا بخش زيادي از اين قبيل سخنان را طراحان سياست با هدف زدودن هاله قداست و پاكي از رحم بانوئي كه ظرف وجود كوثر قرآن، فاطمه زهرا است ساخته اند.

? ابوالقاسم كوفي از علماي شيعه، در اين باره استدلال جالبي كرده است كه توجه خوانندگان عزير را به آن جلب مي كنيم. وي در كتاب الإستغاثه مي نويسد:

? مورخان و محدثان شيعه و سني بر اين مطلب اتفاق دارند كه كسي از بزرگان، اشراف، رؤسا و جوانمردان قريش باقي نماند؛ مگر اين كه از حضرت خديجه خواستگاري كرد و ازدواج با ايشان را آرزو مي كرد؛ اما خديجه كبري دست رد بر سينه همه آن ها زد؛ ولي وقتي رسول خدا صلي الله عليه وآله با او ازدواج كرد، تمام زنان قريش از او فاصله گرفته و رفت و آمد با وي را ترك كردند و گفتند: تو پيشنهاد سران قريش را رد كردي و تن به همسري كسي دادي كه فقير است و مال و ثروتي ندارد؟!

? با اين حال چگونه اهل فهم مي توانند بپذيرند كه حضرت خديجه با يك اعرابي از قبيله بني تميم ازدواج كرده باشد؛ اما خواستگاري بزرگان قريش را نپذيرفته باشد؟

? آيا صاحبان فكر و انديشه نمي دانند كه اين مطلب از آشكارترين محالات و ناپسند ترين گفتارها است، وقتي براي اهل تحقيق اين مطلب ثابت شود، ثابت مي شود كه حضرت خديجه با كسي غير از رسول خدا صلي الله عليه وآله ازدواج نكرده است.

? و نيز مي توان اين سؤال را از اهل تحقيق پرسيد كه اگر خديجه قبل از ازدواج با رسول خدا با يك نفر اعرابي از قبيله تميم ازدواج كرده بود، آيا موردي براي اين سرزنش ها پس از ازدواج با رسول خدا باقي مي ماند؟ و آيا ازدواج زني بيوه و شوهر ديده به اين اندازه براي تمام مردم مكه مهم بود كه بر اساس همين نقل تمام همسران اشراف قريش با وي قطع رابطه كنند؟

? اگر خديجه شايسته ملامت و سرزنش بود پس چرا (در صورت صحت) هنگام ازدواج با يك نفر اعرابي كه بر پاشنه پايش ادرار مي كرد و از هيچ امتيازي بر خوردار نبود ملامت و سرزنش نشد؟

? از اين رو، ما مطمئن هستيم كه قضيه ازدواج حضرت خديجه قبل از رسول خدا صلي الله عليه وآله از دسيسه هاي كساني است كه هيچ حد و مرزي را در فضيلت براي دشمنان اهل بيت عليهم السلام نمي شناختند و هيچ فضيلتي را براي اهل بيت عليهم السلام باقي نگذاشتند؛ مگر اين كه عين همان را براي ديگران ساختند.

نكته اول: تاثير نماز بر بهداشت خواب

هر انسان طبيعي در حدود 3/1 عمر خود را در خواب به سر مي برد و تاثير خواب بر روان و جسم انسان از دانسته هاي مسلم علم پزشكي است . بطوريكه امروزه تغييرات خواب انسان از پيش آگهي هاي مهم و قابل توجه در زمينه ابتلا به بيماريها ، به حساب مي آيد .

به عنوان مثال ، در اشخاص مبتلا به افسردگي ، ميزان خواب به نحو چشمگيري ، افزايش و يا به ندرت ، كاهش پيدا مي كند . تغييرات خواب انسان در بيماريهاي جسمي نيز بسيار چشمگير است ، بخصوص اگر تاثير ناراحتي هاي روان انسان بر جسم او را در نظر داشته باشيم و به ياد آوريم كه بيش از 60 درصد مراجعه كنندگان به بيمارستانهاي عمومي ، در واقع از يك مشكل رواني رنج مي برند.

به اين ترتيب ايجاد بهداشت خواب ، در واقع يك ركن مهم بهداشت رواني و جسمي به حساب مي آيد و هر عاملي كه در تنظيم بهداشت خواب موثر باشد ، پيشگيري كننده و حتي درمانگر بسياري از بيماريهاي جسمي و رواني است .

امروزه ، نخستين اصلي كه در ايجاد بهداشت خواب ، توسط جديدترين منابع علمي دنيا توصيه مي شود بيدار شدن هر صبح سر يك موقع مشخص از خواب است (1)

يك نگاه كلي به جدول اوقات شرعي ، نشان مي دهد ، كه وقت نماز صبح ، در تمام طول سال ، با در نظر گرفتن تغييرات ناشي از حركات وضعي و انتقالي زمين ، زمان ثابتي است و اقامه كننده نماز صبح ، با برخاستن پس از اذان در واقع اساسي ترين گام را در جهت رعايت بهداشت خواب و در نتيجه آن ، سلامت بدني و تعادل رواني برداشته است.

نكته دوم: تاثير نماز بر بيماري افسردگي

حضرت علي (ع) :

“ خداوند هر گاه خيري بر بنده اش بخواهد

به او كم خوابي و كم خوري و كم حرفي را تلقين مي كند .”

 حال در ادامه همان موضوع بايد گفت كه دانش پزشكي ظرف چند دهه اخير موفق به اكتشاف مهمي پيرامون خواب شده است و آن كشف بخشي مهم در طول خواب انسان به نام خواب REM بوده است .(2) پس از آنكه حدود 45 دقيقه از به خواب رفتن انسان گذشت ، مرحله REM آغاز مي شود و به مدت كوتاهي حدود 10 تا 15 دقيقه ادامه مي يابد .

در طول مرحله REM از خواب ، به طرز اسرار آميزي تمام عضلات اسكلتي بدن از كار مي افتد و شخص كاملا بي حركت مي شود و نوار مغزي شخص به جاي حالت خواب ، حالت بيداري كامل را نشان مي دهد . بطوريكه در اين حالت مغز از فعاليت بالايي برخوردار است .

در طي REM درجه حرارت بدن و ضربان قلب به طور غير منتظره بالا مي رود و حركات سريعي در چشمان فرد ديده مي شود كه وجه تسميه اين مرحله نيز مي باشد ( مرحله حركات سريع چشم RAPID EYE MOVEMENT) و چنانچه شخص را در اين حالت بيدار كنيم به احتمال بسيار قوي ابراز مي كند كه در حال خواب ديدن بوده است .

مرحله REM پس از 10 تا 15 دقيقه متوقف مي شود و پس از آن در طول خواب و به طور دوره اي و بطور منظم تكرار مي شود . با اين وجود كل دوران R EM در طول يك خواب 8 ساعتي در اشخاص طبيعي 90 دقيقه خواهد بود و قسمت اعظم آن در ساعات نزديك به صبح به وقوع مي پيوندد.

امروزه دانش پزشكي به اثبات رسانده است كه در بيماري افسردگي يكي از تظاهرات مهم ، افزايش يافتن طول خواب REM نسبت به ميزان طبيعي است . بطوريكه شخص افسرده به ميزاني بيش از ساير اشخاص خواب مي بيند . يعني زمان بيشتري را در مرحله REM بسر مي برد .

از اين جهت يك مبناي مهم در توليد داروهاي ضد افسردگي ايجاد داروهايي است كه كاهش دهنده مرحله REM خواب باشند .( از جمله داروهاي ضد افسردگي 3 حلقه اي )

علاوه بر اين يك روش درماني جديد براي بيماران افسرده ، بيدار نگه داشتن آنها ، براي كاهش ميزان REM مي باشد . زمان نماز صبح كه در سوره مباركه “ اسراء ” با عنوان “ ان قران الفجر كان مشهودا ” از آن نام برده شده است و مورد تاكيد فراوان مي باشد . بگونه اي قرار گرفته است كه سبب كاهش دادن قابل ملاحظه ميزان خواب REM در اشخاص مي شوود . همانطور كه خوانديد قسمت اعظم خواب REM در حوالي صبح بوقوع مي پييوندد و چنانچه شخص خود را ملزم به بيداري صبحگاهي كند در حقيقت جلوي ورود خود به مرحله قابل توجهي از خواب REM را گرفته است .

از اين جهت بيداري صبحگاهي براي نماز خود به تنهايي مي تواند به عنوان واكسني در پيشگيري از افسردگي و حتي دارويي در درمان افسردگي مطرح باشد . لازم به توضيح است كه خواب REM در حد تعادل براي سلامت و رفع خستگي لازم است اما زيادي آن منجر به مشكلات مختلف از جمله افسردگي مي شود و نقش نماز بعنوان متعادل كننده ميزان REM مطرح است .

(1)ترجمه فارسي روانپزشكي كاپلان ـ سادوك ، دكتر نصرت اله پور افكاري ـ جلد سوم صفحه111.
(2) - در مورد خواب REM و ويژگيهاي آن مطلب از : “ روانپزشكي كاپلان ـ سادوك ” ترجمه فارسي دكتر پور افكاري اقتباس شده است .

1. معنای لغوی خُلق

خُلُق به ضم لام یا خُلْق به‌ معنای صورت باطنی و ناپیدای انسان است که سرشت و سیرت نیز نامیده می‌شود.

مفردات در واژه «خلق» می نویسد:

«خَلق به معنای مخلوق است و خَلْق‏ و خُلْق‏ در اصل يكى است، مثل «شَرب و شُرب» و «صَرم و صُرم (قطع كردن و بريدن)» ولى كلمۀ خَلق (به فتح) مخصوص اشكال و اجسام و صورت هایى است كه با حواس درک مى‏شود و خُلق (به ضم) ويژه قوا و سجايائى است كه با فطرت و ديد دل درک مى‏شود».[1]

2. انواع مکاتب اخلاقی

مکاتب اخلاقی را می توان بر اساس تاریخ، نوع پژوهش در اخلاق و … به دسته بندی های مختلفی تقسیم کرد.

نظريات و مكاتب اخلاقی را، با توجه به معياری كه برای تعيين خوب و بد و تشخيص درست از نادرست ارائه داده‌اند، به دو دسته كلی تقسيم كرده‌اند: نظريه‌های غايت‌گرايانه و نظريه‌های وظيفه‌گرايانه:

1. نظريه‌های غايت‌گرايانه

‌بر اساس نظريه‌های غايت‌گرايانه، ملاک درستی و نادرستی و بايستگی و نبايستگی يک رفتار، همان ارزش‌های بيرونی و خارج از حوزه اخلاق است كه به وجود می‌آورد. بنابراين يک عمل تنها در صورتی صواب است كه دست كم به اندازه هر بديل ممكن ديگری، موجب غلبه خير بر شر شود. و يا آن كه مقصود از آن ايجاد غلبه خير بر شر باشد و تنها در صورتی خطا است كه نه موجب غلبه خير بر شر شود و نه مقصود از آن ايجاد چنين غلبه‌ای باشد. به تعبير ديگر، غايت‌گرايان برای تشخيص صواب از خطا و درست از نادرست، نتيجه حاصل از كار اختياری را مورد لحاظ قرار می‌دهند، به اين صورت كه اگر كاری ما را به نتيجه مطلوب برساند و يا دست كم در خدمت وصول به نتيجه و غايت مطلوب باشد خوب است؛ اما اگر ما را از آن نتيجه دور كند، بد دانسته می‌شود.

البته غايت‌گرايان درباره اين كه غايت مطلوب از فعل اخلاقی چيست و هدف از كار اخلاقی وصول به كدام نقطه است ديدگاه‌های مختلفی دارند. برخی از آنان لذت را به عنوان غايت فعل اخلاقی معرفی كرده‌اند و برخی ديگر قدرت را و گروهی نيز كمال را به عنوان غاية الغايات فعل اخلاقی برشمرده‌اند و به همين ترتيب ديدگاه‌های ديگری نيز طرح شده است.

همچنين بايد دانست كه غايت‌گرايان درباره اين كه بايد به دنبال فراهم آوردن خير چه كسی بود اختلاف نظر دارند و در اين رابطه به دو دسته كلی تقسيم شده‌اند: خودگرايان اخلاقی و سود‌گرايان. بر اساس نظريه خود‌گرايی اخلاقی، انسان هميشه بايد به دنبال انجام كاری باشد كه بيشترين خير را برای خودش به بار آورد. آريستيپوس (435 ـ 350 ق.م)، اپيكور ‌(347 ـ 270 ق.م)، هابز (1588 ـ 1679)، بنتام (1748 ـ 1832) و نيچه (1844 ـ 1900) از اين نظريه دفاع می كردند. در مقابل، سود‌گرايی اخلاقی معتقد است كه مقصود نهايی عبارت است از بيشترين خير عمومی.‌ يک عمل تنها در صورتی خوب است كه دست كم به اندازه هر بديل ديگری به غلبه خير بر شر در كل جهان منجر شود يا احتمالاً منجر شود. البته ممكن است كه نظريات غايت‌گرايانۀ ديگری نيز وجود داشته باشد كه نه خود‌گرا باشند و نه سود‌گرا بلكه ديدگاهی بينابين را اتخاذ كنند. مثل نظرياتی كه معتقدند كار خوب كاری است كه به بيشترين غلبه خير بر شر برای گروه خاصی مثل ملت، طبقه، خانواده يا نژاد خاصی منجر شود.

2. نظريات وظيفه‌گرايانه

دسته دوم از نظريات اخلاق هنجاری، نظريات وظيفه‌گرايانه ناميده‌ می‌شوند. نظريات وظيفه‌گرايانه، همان طور كه از عنوانشان پيدا است، به نظرياتی گفته می‌شود كه معيار فعل اخلاقی و معيار حسن و قبح افعال اختياری انسان را در هماهنگی و عدم هماهنگی آنها با وظيفه جستجو می‌كنند.

نظريات وظيفه‌گرا نيز در يک تقسيم به دو دسته وظيفه‌گرايی عمل‌‌نگر و وظيفه‌گرايی قاعده‌نگر تقسيم می‌شوند. وظيفه‌گرايان عمل نگر به دنبال اين هستند كه وظيفة اخلاقی ما را برای هر مورد جزئی و خاص مشخص كنند. يعنی مي‌خواهند بدانند كه مثلاً آقای زيد در فلان موقعيت خاص چه بايد بكند يا چه نبايد بكند. در مقابل، وظيفه‌گرايان قاعده‌نگر بر اين باورند كه ما قواعدی را برای تشخيص صواب و خطا در اختيار داريم. نظريه امر الهی يا نظريه قایلان به حسن و قبح شرعی و هم چنين نظريه اخلاقی كانت از جمله مشهورترين نظريات وظيفه‌گرای قاعده‌نگر به حساب می‌آيند.

‌به هر حال، مكاتب اخلاقی مختلف را می‌توان بر اساس نظريات اخلاق هنجاری نيز دسته‌بندی كرد. اما روشن است كه در اين نوع دسته‌بندی نيز بسياری از مطالبی كه برای ما از اهميت زيادی برخوردارند، ناديده گرفته خواهند شد. مطالبی چون واقعی يا غير واقعی بودن احكام و گزاره‌های اخلاقی، نسبی يا مطلق بودن احكام اخلاقی.[2]

[1] راغب اصفهانى، حسين بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ ص297. 
[2] مصباح يزدى، محمدتقى؛ نقد و بررسی مکاتب اخلاقی؛ ص26ـ27