فلسفه سیاه پوشیدن درعزاداری حسینی
يکي از مصاديق عزاداري، پوشيدن لباس سياه است که از لوازم عزاداري در برخي از ملل نيز بحساب مي آيد، يعني امري عرفي است.
بخش اول: سيره ي اهل بيت (ع) در سياه پوشي براي امام حسين (ع)
1- زماني که خبر شهادت امام حسين (ع) به ام المؤمنين، ام سلمه (س) رسيد، چادري در مسجد پيامبر خدا برپا کرد و در آن نشست و لباس مشکي بر تن نمود. عن اُمّ سَلَمَةَ انّها لَمّا بَلَغَها مَقتَلُ الحُسين ضَرَبَت قُبّةً في مَسجِدِ رسول الله (ص) جَلَسَت فيها و لَبيسَت سَوادً. [شرح الاخبار قاضي نعمان/ ج3 / ص171/ح1919]
2- وقتي حسين بن علي (ع) کشته شد زنان بني هاشم لباس سياه و خشن بر تن کردند و از گرما و سرما شکوه نکردند، علي بن الحسين (ع) در سوگواري آنها، غذا تهيه مي کرد. لَمّا قُتِلَ الحسينُ بنُ علي (ع) لَبِسنَ نِساءُ بني هاشم السّوادَ وَ المُسوح وَ كُنّ لا يَشتَكينَ مِن حَرّ و لا بَردٍ و كانَ عليُّ بنُ الحسين (ع) يَعمَلُ لَهُنّ الطّعامَ لِلمَأتم. [محاسن، احمد بن محمد برقي/ج2/ص195/ح1564]
سياه پوشيدن اين زنان تحت اشراف امام معصوم (ع) بوده است. نه تنها امام (ع) آنان را نهي نکردند بلکه خود نيز با تهيه ي غذا، در اين امر به آنان کمک کردند. شخص حضرت نيز 20 سال براي پدر بزرگوارشان عزاداري کردند.
3- سيف بن عميره نخعي کوفي از اصحاب بزرگوار امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) و از راويان برجسته و مشهور شيعه است. بزرگان علم رجال همچون شيخ طوسي در فهرست نجاشي در رجال، به وثوق او تصريح کرده اند. اين شخصيت ارزنده در رثاي سالار شهيدان قصيده اي بلند و جانسوز دارد که مشتمل بر 105 بيت است. يک بيت از قصيده حکايت مي کند که شيعيان در عصر امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) در عزاي امام حسين (ع)، لباس سياه مي پوشيدند.
” وَ البَس ثيابَ الحُزن يومَ مُصابِه ما بَينَ اَسوَدَ حالِکٍ اَو اخضر “
در روز عاشورا جامه هاي حزن و اندوه بر تن کن، جامه هايي به رنگ سياه تند.
در عصر آن دو امام بزرگوار با اين امر مخالفتي نشده و ائمه معصومين از اين کار نهي نکرده اند. سکوت امام (ع) علامت جواز و مشروعيت عمل است. سياه پوشيدن امري مشروع و جايز بوده است.
بخش دوم: بيان فتاواي مراجع تقليد شيعه در اين خصوص:
* فتواي مرحوم آيت الله العظمي ميرزا جواد تبريزي
1193- نظر حضرتعالي راجع به پوشيدن لباس سياه در ايام سوگواري سالروز شهادت هر يک از معصومين چيست؟ همچنين لباس مشکي در سراسر ماه هاي محرم و صفر چطور؟
بسمه تعالي. بعنوان اظهار حزن و اندوه بر مصيبت حضرت سيدالشهداء و ساير معصومين مستحب است. والله العالم [استفتائات جديد، ص453]
1199- پوشيدن لباس سياه براي سوگواري حضرت علي (ع) چگونه است؟
بسمه تعالي. از تعظيم شعائر است. والله العالم [ استفتائات جديد، ص454]
- الا يکره للمصلي لبس السواد؟ کيف نجمع بين هذا الحکم الشرعي و بين استحباب لبس السواد عزاءً علي الحسين (ع)؟
بسمه تعالي. لم يثبت کراهيّة لبس السواد لا في الصلاة و لا في غيرها . نعم ورد في بعض الروايات ما يستفاد منها کراهيّة لبس السواد و لکنها ضعيفه السند و مع الاغماض عن ضعفها فالکراهة في الصلاة بمعني کونها اقل ثواباً … و لبس السواد في عزاء الحسين و الائمه لاجل اظهار الحزن و اقامة شعائر المذهب مستحب نفسي و ثوابه اکثر من نقص الثواب في الصلاة . والله العالم [نقل از کتاب الشعائر الحسينيه فتاوي سماحة المرجع الديني آية الله العظمي ميرزا جواد تبريزي/ ص10 ]
- ما حکم اللباس الاسود في الصلاة ايام وفيات الائمة، هل هو مکروه؟
بسمه تعالي. اذا کان اللبس بداعي اظهار الحزن و تعظيم الشعائر فليس بمکروه. والله العالم [نقل از کتاب الشعائر الحسينيه فتاوي سماحة المرجع الديني آية الله العظمي ميرزا جواد تبريزي/ص 11]
* فتواي مرحوم آية الله العظمي فاضل لنکراني
2170- آيا پوشيدن لباس سياه در عزاي امام حسين و ديگر ائمه چنانکه مرحوم صاحب حدائق فرموده، رجحان دارد؟
بسمه تعالي. چون از مصاديق تعظيم شعائر است واجد رجحان شرعي مي باشد و عملاً بزرگاني چون مرحوم آية الله العظمي بروجردي در روز عاشورا از قباي سياه استفاده مي کردند.
2171- آيا نماز خواندن با لباس سياه مربوط به عزاداري امام حسين (ع) مکروه است؟
بسمه تعالي. چون لباس سياه علامت عزاداري سيد الشهداء است و عزاداري آن حضرت کمال رجحان دارد لذا نماز خواندن با آن نيز مکروه نمي باشد. [ جامع المسائل، جلد اول، ص621]
در پاورقي ص 622 و 621 جامع المسائل چنين مرقوم کرده اند:
و صاحب حدائق در ج 7 ص 118 فرموده است: ” بعيد نيست استثناء کردن پوشيدن لباس سياه در ماتم امام حسين (ع) از کراهت داشتن آن، زيرا روايات مستفيضه واردشده در امر به اظهار شعائر احزان” و سپس فرموده است: “مؤيد اين استثناء روايتي است که استاد ما مرحوم مجلسي از برقي در کتاب محاسن نقل کرده است” [مراد همان مورد دوم از روايات است که آن را نقل کرده ايم]
همچنين در ادامه پاورقي مرقوم داشته اند: مرحوم حاجي نوري در ج 3 مستدرک الوسائل ازطبع آل البيت ص327 رواياتي نقل فرموده و سپس آورده است در اين اخبار و قصص اشاره يا دلالت است بر عدم کراهت پوشيدن لباس سياه يا رجحان پوشيدن لباس سياه به جهت حزن براي اباعبد الله الحسين (ع) همانطوري که سيره ي کثيري از متشرعه در اين ايام است. [پاورقي جامع المسائل، ص622و 623]
* فتواي آية الله العظمي صافي گلپايگاني
- آيا کراهتي که در پوشيدن مشکي وجود دارد لباس عزاي امام حسين (ع) را هم شامل مي شود؟
بسمه تعالي. پوشيدن لباس سياه در عزاي امام حسين (ع) مانعي ندارد و مطلوب است.
- آيا نماز خواندن با لباس سياه مربوط به عزاداري امام حسين (ع) مکروه است؟
بسمه تعالي. پوشيدن سياه در عزاي سالار شهيدان مطلوب است و کراهت آن جبران مي شود ان شاء الله.
[نقل از کتاب مصباح هدايت حضرت سيد الشهداء امام حسين (ع) اثر آية اله العظمي صافي گلپايگاني 1431، ص53]
بخش اول: مواردي را از روايات و تاريخ بيان مي کنيم که گوياي سيره اهل بيت در عزاداري امام حسين (ع) است.
1- هنگامي که چشم زنان به کشتگان افتاد شيون کردند و بر صورتشان زدند.
« فَلَمّا نَظَرَتِ النِّسوَةُ إلى القَتلى صِحنَ وَ ضَرَبنَ وُجَوهَهُنَّ » [بحار الانوار،ج45،ص 58]
2- هنگامي که علي بن الحسين زين العابدين (ع) و خانواده اش بر يزيد که خداوند او را لعنت کند وارد شدند و سر حسين (ع) آورده شد و در برابر يزيد در داخل تشطي گذاشته شد ، او با چو دستي به دندانهاي پيشين امام زد… وقتي زينب (س) آن را ديد ، دست به گريبان برد و آن را پاره کرد و با صداي محزون که دلها را مي سوزاند فرمود: واي حسين!
أنّه لَمّا عليُّ بنُ الحسين (ع) و حَرَمُه علي يزيدَ لَعَنَه وَجيءَ بِرَأسِ الحسين(ع) وَ وُضِعَ بَينَ يَدَيه في طَشتٍ، فَجَعل يَضرِبُ ثَناياه بِمِخصَرَةٍ كانَت في يَدِه … فَلَمَّا رَأت زَيْنَبُ ذلک فَأَهْوَتْ إِلَى جَيْبِهَا فَشَقَّتْهُ ثُمَّ نَادَتْ بِصَوْتٍ حَزِينٍ تُقرِعُ الْقُلُوبَ: يَا حُسَيْنَاهْ… [بحارالانوار،ج 45، ص132]
3- امام زمان (عج) در زيارت ناحيه مقدسه فرمودند: « وَ أَسْرَعَ فَرَسُكَ شَارِداً وَ إِلَى خِيَامِكَ قَاصِداً مُحَمْحِماً بَاكِياً فَلَمَّا رَأَيْنَ النِّسَاءُ جَوَادَكَ … بَرَزْنَ مِنَ الْخُدُورِ لِلشُّعُورِ نَاشِرَاتٍ وَ لِلْخُدُودِ لَاطِمَاتٍ وَ لِلْوُجُوهِ سَافِرَاتٍ وَ بِالْعَوِيلِ دَاعِيَاتٍ » در اين هنگام اسب تو شيون کنان و شيهه کنان باسرعت به سوي حرمت بازگشت ، زنان که اين صحنه را ديدند از خيمه هاي بيرون آمدند در حالي که موهايشان پريشان بود بر سر و صورت خود مي زدند و با صداي بلند گريه و شيون مي کردند.
«شق الجيب»: گريبان چاک کردن، «ناشرات الشعور»: مو پريشان کردن، «لاطمات الوجوه»: به سر و صورت زدن، «صحن»: صيحه زدن، همه از بانويي سر زده است که در ر.ايات او را نائبة الزهراء (س) ناميده اند و تحت اشراف امام عصر خويش، حضرت علي بن الحسين زين العابدين (ع) بوده است. ايشان عمه خود و ساير زنان را نهي نکردند. پس عزاداري به اين شکل مورد تأييد معصوم است. عقيله بني هاشم با اين شدت عزاداري نه تنها به درگاه خدا گلايه نکرد بلکه فرمود: « ما رأيتُ الا جميلاً »
4- حضرت امام رضا (ع) فرمودند: قال الرضا (ع): « يَوْمَ الْحُسَيْنِ أَقْرَحَ جُفُونَنَا وَ أَسْبَلَ دُمُوعَنَا وَ أَذَلَّ عَزِيزَنَا بِأَرْضِ كَرْبٍ وَ بَلَاءٍ أَوْرَثَتْنَا الْكَرْبَ وَ الْبَلَاءَ إِلَى يَوْمِ الِانْقِضَاءِ فَعَلَى مِثْلِ الْحُسَيْنِ فَلْيَبْكِ الْبَاكُونَ» [امالي صدوق،ص 111] براستي که روز حسين [يعني عاشورا] پلک ديدگان ما را به خون نشاند [يعني بايد خون گريست] و اشک ما را سرازير کرد و عزيز ما را در زمين کرب [اندوه] و بلا [سختي] گرفتار ساخت. آن زميني که براي ما اندوه و سختي تا روز قيامت به ارث گذاشت. پس بر مثل حسين (ع) گريه کنندگان، بگريند.
5- حضرت امام زمان (عج) در زيارت ناحيه مقدسه فرمودند: « فَلَأَنْدُبَنَّكَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً وَ لَأَبْكِيَنَّ لَكَ بَدَلَ الدُّمُوعِ دَماً حَسْرَةً عَلَيْكَ وَ تَأَسُّفاً عَلَى مَا دَهَاكَ وَ تَلَهُّفاً حَتَّى أَمُوتَ بِلَوْعَةِ الْمُصَابِ وَ غُصَّةِ الِاكْتِيَاب » [بحارالانوار، ج98، ص101] پس همانا صبح و شب برايت ناله و ندبه کنم و از سر حسرت بر تو و تأسف بر آنچه تو را گرفتار ساخت و از روي دريغ و اندوه بجاي اشک برايت خون مي گريم تا آنکه بسبب سوز اين مصيبت و غصه سخت بميرم.
6- امام صادق (ع) در حديثي فرمودند: « وَ لِمِثْلِ ذلک فَلْتَدُرَفِ الدُّمُوعُ وَ لْيَبْكِ الْبَاكُونَ وَ ليَنْدُبِ النَّادِبُونَ وَ لْيَصْرُخِ الصَّارِخُونَ وَ يَضِجّ الضاجّونَ وَ يَعِجَّ الْعَاجُّونَ » [زادالمعاد، ص491/ بحارالانوار ،ج99،ص106] و براى امثال آن بزرگواران بايد اشکها روان شود و بايد بگريند گريه کننندگان و ندبه و افغان کنند و شيون از دل برکشند و ضجه و زاري کنند و ناله جان سوز سر دهند و صداها را به گريه بلند کننند و خاک بر سر بريزند.
7- حضرت امام صادق (ع) فرمودند: « وَ لَقد شَقَقنَ الجُيوب وَ لَطَمنَ الخُدود الفاطِميات عَلَي الحسينُ بنُ علي (ع) و َعَلي مِثلِهِ تَلطِمُ الخُدود وَ تَشقُ الجُيوب » [تهذيب الاحکام شيخ طوسي، ج8، ص325] هر آينه چاک زدند گريبانها را و لطمه زدند صورت ها را زنان فاطمي بر حسين بن علي (ع) و بر مانند آن بزرگوار مي شود لطمه بر صورتها زد و گريبانها چاک زده مي شود.
بخش دوم: فتاوي مراجع تقليد در جواز سينه زدن، زنجير زدن و برهنه شدن.
* مرحوم آيت الله العظمي تبريزي
1994- آيا لخت شدن و سينه زدن به گونه اي که سينه عزادار قرمز شود يا گاهي خون ريزي کند جايز است؟
بسمه تعالي. مانعي ندارد. و الله العالم
1995- آيا سينه و زنجير زدن در مراسم عزاداري ائمه (ع) در صورتيکه بدن سرخ شده و يا زخم شود جايز است؟
بسمه تعالي. مانعي ندارد. و الله العالم
1996- آيا براي عزاداري حضرت اباعبدالله الحسين (ع) جايز است با بدن عريان و به صورت شديد سينه زني شود و بدن قرمز شود؟
بسمه تعالي. مانعي ندارد. و الله العالم
2012- سينه و زنجير زدن در عزاداريها بصورتي که به کبود شدن و حتي جاري شدن خون از بدن بيانجامد چه حکمي دارد؟
بسمه تعالي. مجرد کبود شدن در صورتيکه ضرر کلي در بين نباشد مانعي ندارد. و الله العالم
[استفتائات مرحوم آيت الله العظمي تبريزي، ص453و 456]
- ما هو رأيکم المبارک في لبس السواد و اللطم علي الصدور اثناء احياء مراسم العزاء لسيد الشهداء في شهر محرم الحرام و باقي الائمة الاطهار؟
بسمه تعالي. لا اشکال و لاريب و لا خلاف بين الشيعة الاماميّة في ان اللطم و لبس السواد من شعائر اهل البيت و من المصاديق الجليّة الآية « ذَ?لِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ» کما انها من مظاهر الجزع الذي دلت النصوص الکثيرة علي رجحانه في مصائب اهل البيت (ع)و مآتهم . و من يحاول تضعبف هذه الشعائر او التقليل من اهميتها بين الشباب الشيعه فهو من الآثمين في حق اهل البيت (ع) و من المسئولين يوم القيامة عمّا اقترفه في تضليل الناس من جهة مظالم الائمة ثبّت الله المؤمنين علي الايمان و الولاية . والله الهادي الي سواء السبيل.
- انه ليس من الضروري اللطم علي المعصومين مادام الحزن موجوداً في القلب ما رأي سماحتکم في هذا؟
بسمه تعالي. لا يکفي الحزن في القلب في اقامة الشعائر علي المعصومين بل ينبغي في تحقيق شعار الحزن اظهار البکاء و التباکي و اللطم لتنبيه الناس علي ما جري عليهم من المظلومية. و الله العالم
[نقل از الشعائر الحسينيه، فتاوي سماحة المرجع الديني آية الله العظمي التبريزي]
* آيت الله العظمي صافي گلپايگاني
س: آيا گريه کردن زنها با صداي بلند در مجالس عزاي ائمه اطهار بخصوص حضرت سيد الشهداء (ع) با توجه به حضور مردان نامحرم در مجلس مذکور جايز است؟
بسمه تعالي. اشکال ندارد.
س: چاک زدن گريبان و بر سر و صورت زدن در مصيبت امام حسين (ع) حکمش چيست؟
بسمه تعالي. بر سر و صورت زدن و گريبان چاک زدن در مصيبت آن بزرگوار مانعي ندارد.
س: خراشيدن صورت در مراسم عزاداريبراي امام حسين (ع) در صورتيکه منجر به کنده شدن پوست و گوشت و جاري شدن خون شود چه حکمي دارد؟
بسمه تعالي. در صورتيکه ضرر معتد به نداشته باشد اشکال ندارد.
س: آيا ملاک صحيح در کيفيت عزاداري و سينه زني به همان شيوه اي که در قديم مرسوم بوده مي باشد و سينه زني به صورتي که دور مي چرخند و به هوا مي پرند چه حکمي دارد؟
ج: اشکالي ندارد ولي بايد مواظب باشد وقار عزاداري مخدوش نشود.
س: آيا سينه زني بصورتيکه از کمر به بالا برهنه شوند در عزاداري سيد الشهداء (ع) جايز است؟
بسمه تعالي. اگر مستلزم به نگاه نامحرم نباشد اشکال ندارد.
س: سينه‌زني، زنجيرزني و يا به سر و صورت كوبيدن در خلال عزاداري بطوريكه موجب صدمه مثلاً مجروح شدن و يا سرخ شدن مي‌شود، چه حكمي دارد؟
بسمه تعالي. اگر صدمه معتد به نباشد اشكال ندارد.
[نقل از مصباح هدايت حضرت سيد الشهداء، اثر آية الله العظمي صافي گلپايگاني، محرم الحرام 1431، ص 51و 52 و 53]
* آيت الله العظمي سيستاني
س: لخت شدن در مراسم سينه زني چه حکمي دارد؟
بسمه تعالي. اشکال ندارد.
س: آيا در عزاداري و سينه زني امام حسين در آوردن پيراهن و لخت شدن در مساجد جايز است؟
بسمه تعالي. جايز است.
س: مي خواستم نظر حضرتعالي و شرعي و نحوه حلال يا حرام را درباره لخت شدن افراد در هيئت هاي مذهبي که جهت سينه زني انجام مي گيرد را بدانم؟
بسمه تعالي. اشکال ندارد.
س: آيا هروله کردن (بالا و پايين پريدن) در عزاداري يا جشن يا حتي عزاداري امام حسين (ع) جايز است يا خير؟
بسمه تعالي. اشکال ندارد.
[برگرفته از پايگاه اينترنتي آيت الله العظمي سيستاني: www.sistani.org ]
* مرحوم آية الله العظمي فاضل لنکراني
س 2160- دليل سينه زدن براي ائمه چيست؟
بسمه تعالي. سينه زني يکي از مظاهر مهم عزاداري و ابراز تنفر از ظلم بني اميه است و نه تنها اشتباه نيست بلکه در تداوم هدف عاشورا نقش مهمي دارد.
س 2161- آيا سينه زني و زنجير زني در عزاداري که منجر به کبود و حتي جاري شدن خون مي شود جايز است؟
بسمه تعالي. جايز بلکه راجح است مشروط بر آنکه وجب ضررهم و اضرار بر نفس نباشد.
س 2162- برهنه شدن مردان در حال سينه زدن و زنجير زدن در منظر زنان چگونه است؟
بسمه تعالي. بر زنان لازم است از نگاه کردن خودداري کنند.
س 2164- در عزاداري ها مشاهده مي شود عده اي به صورت نيمه عريان در مقابل افراد نامحرم اقدام به خودزني هاي افراطي مي کنند، آيا اين عمل جايز است؟
بسمه تعالي. سنت سينه زني که به طرز فوق انجام گرفته شايسته هيچگونه مخالفت با آن نيست، ولي در مورد مذکور بر زنان لازم است از نظر کردن خودداري کنند.
[جامع المسائل استفتائات آيت الله العظمي فاضل لنکراني، ج1، ص619 و 620]
* مرحوم آيت الله العظمي بهجت
سوال 6386- برخي از شيعيان در مجالس عزاداري اهل بيت عليهم السلام و خصوصا مجلس سرور شهيدان اباعبدالله الحسين ع اقدام به سينه زني و کندن صورت مي نمايند- که باعث کبود شدن و خونريزي مي شود- حکم شرعي آن چيست؟
بسمه تعالي. در صورتيکه مناسب عزاداري باشد و مرض آور نباشد اشکال ندارد.
سوال 6387- لخت شدن در عزاداري چگونه است؟ و اگر بر اثر سينه زني بدن سرخ شود چه حکمي دارد؟
بسمه تعالي. اشکالي ندارد و لخت شدني که در معرض نظر حرام نامحرم باشد، جايز نيست.
سوال 6388- سينه زدن زنان با حفظ حجاب چه صورتي دارد؟
بسمه تعالي. اشکال ندارد.
سوال 6389- زنجير زني چه حکمي دارد؟
بسمه تعالي. اشکالي ندارد.
سوال 6390- شرکت در جمعي که گمان مي رود با ريا عزاداري مي کنند چگونه است؟
بسمه تعالي. شما خودتان سعي کنيد که عملتان با اخلاص باشد.
* آيت الله العظمي وحيد خراساني
س: برهنه سينه زني کردن در عزاداري ائمه (ع) خارج از نظر نامحرم چه حکمي دارد؟
بسمه تعالي. جايز است.
منبع :(برگرفته از سخنرانی حجة الاسلام علوی تهرانی - محرم 1393)
