امام علی(ع) فرمود: من، در پیشگاه خداوند مؤمن هستم، و نیز در نزد خود با فضل و رحمت و هدایت و نعمتی که به من عطا فرموده، مؤمن استواری هستم، خداوند متعال هم پیمان مرا از اهل ایمان گرفته و به عرفت خویش هدایت فرموده، و من در این جهت هیچگونه شک و تردیدی ندارم، بر میثاق الهی که از من گرفته استوار می مانم، و با لطف و رحمت الهی، این روش را تغییر نخواهم داد.
البته جایگاه من هم بهشت می باشد، و در این جهت هم هیچ شک و تردیدی ندارم، چنانکه اگر کسی هم پس از آنکه خداوند به من یقین و گواهی عطا کرده، شک و تردید کند، گرفتار شرک و الحاد گردیده است.
اما تو، در پیشگاه خداوند کافر هستی، زیرا پیمانی را که خداوند به هنگام ولادت و آن گاه که بالغ شده ای، و قدرت تشخیص خوب و بد، و خیر و شر را یافته ای، از تو گرفته و بدان اقرار نموده ای، منکر شده ای، چنانکه آنچه را خداوند از اخبار پیامبران(ع) در انجیل نازل فرموده، نادیده انگاشته ای، و اگر بر این حال باقی بمانی، بدون تردید در آتش خواهی بود.
⁉️ جایگاه ما، در بهشت و دوزخ
جاثلیق ادامه داد: به من خبر بده، جایگاه من در آتش، و جایگاه تو در بهشت کجاست؟
علی(ع) فرمود: من هنوز داخل بهشت نشده ام، که جای خود را در بهشت وجای تو را در دوزخ بشناسم، اما می توانم به استناد کتاب خداوند متعال، جایگاه ها را به تو معرفی کنم.
خداوند متعال، محمد(ص) را بر اساس حق مبعوث داشته، و بر او کتابی نازل کرده که: «از پیش و پس در آن باطل راه ندارد، زیرا آن نازل شده خدای حکیم وحمید است» (19) .
? خداوند در این کتاب، همه علوم را تبیین و تحکیم بخشیده، و برای رسول خود، اخبار بهشت و درجات و منزل های آن را بیان فرموده، بهشت را میان بندگان تقسیم نموده، و هر کس در مقابل عمل خویش و فضایل و ایمانی که داشته، مکان و منزلتی خواهد داشت.
بر این اساس، خداوند مقام ما را تصدیق کرده، و منزلگاه «نیکان» و جایگاه «فاجران» را که، عذاب برای آنان آماده شده به ما معرفی نموده،
و می فرماید: «دوزخ دارای هفت در است، و هر دری برای گروهی از گمراهان معین گردیده است (20) .
بنابراین، هر کس بر حال کفر و فسق و شرک و نفاق و ظلم بمیرد، «هر کدام از دری داخل دوزخ خواهند شد».(21)
چنانکه خداوند در جای دیگر می فرماید: «در این عذاب برای هوشمندان، عبرت و بصیرتی است» (22) و پیامبر(ص) و آل او «متوسمین» هستند، و من و امامانی که از نسل من به وجود می آیند، «متوسمین» وهوشمندان خواهیم بود.
? هر چه می خواهی سؤال کن
آن گاه جاثلیق، رو به یاران خود کرد و گفت: ما به خوب شخصی دست یافتیم، امید است به وسیله او به حق دست یابیم و خواسته خویش را به دست آوریم، اکنون مسائل دیگری از وی سؤال می کنیم، اگر توانست جواب ما را بدهد، در کارخود تجدید نظر می کنیم، و آن را از او می پذیریم.
امام علی(ع) فرمود: اگر سؤال های تو را جواب دهم، و همراه با دلیل و برهان روشن باشد، که نتوانی آن را رد کنی و به پذیرش آن ناچار شوی، حاضری به دین ما درآیی؟
✞ جاثلیق گفت: آری.
امام علی(ع) فرمود: می توانی خدا را بر خود گواه و کفیل بگیری، که اگر حق وراه و هدایت برای تو روشن گردید، خود و یاران تو به دین ما درآیید؟
✞ جاثلیق گفت: آری ،نسبت به تعهد باتو ،خدا را وکیل وشاهد برخود می گیرم ،که تسلیم دین شما شوم.
علی(ع) فرمود: حال که چنین است، از یاران خویش عهد و پیمان بگیر…
که جاثلیق این عمل را انجام داد،
و علی(ع) فرمود: اکنون هرچه می خواهی سؤال کن.
خدا و «عرش»
⁉️ جاثلیق پرسید: به من بگو، آیا خدا «عرش» را حمل می کند؟ یا «عرش» خدا را؟
امام علی(ع) فرمود: خداوند عرش، آسمان ها، زمین، و آنچه در آسمان و زمین وآنچه را در آنها وجود دارد ،حمل می کند، و در کتاب خویش هم فرموده است: «خداوند آسمانها وزمین را از اینکه نابود شوند، نگه می دارد و اگر آنها رو به زوال نهند، غیر از او هیچ کس نمی تواند آنها را محفوظ بدارد ،به راستی خداوند حلیم وآمرزنده است» (23) .
حاملان «عرش» ?
✞ جاثلیق گفت: این آیه قرآن که می گوید: «عرش پروردگار تورا، در آن روزهشت(فرشته) حمل می کنند» (24) چگونه خواهد بود؟ در حالی که تو گفتی: خداوند عرش و آسمانها و زمین را حمل می کند؟!
✨ علی(ع) فرمود: عرش را خداوند از نورهای چهارگانه آفریده است: نور قرمز، که از آن قرمزی به وجود می آید، نور سبز که منشا نور سبز است، نور زرد، که زردی را رنگ می بخشد ، و نور سفید که سفیدی را تشکیل می دهد، و این نورها علمی است، که خداوند حمل آن را عهده دار است ، و این نورها از عظمتی که به عظمت و نور اوست، دل های اهل ایمان سفید و نورانی می گردد، اما در مقابل عظمت ونور او، جاهلان به دشمنی می پردازند، ولی به عظمت و نور حق، هر چه در آسمانها و زمین است، و همه خلایق، بهره مند می شوند، و با اعمال و ادیان مختلف وسیله پیدا می کنند، و هر محمولی را خداوند با نور عظمت و قدرت خویش حمل می کند، بدون اینکه به حال او نفع و ضرر، موت و حیات و زنده شدنی مطرح باشد.
بنابراین، همه چیز محمول است، و خداوند متعال نگه دارنده آسمان ها و زمین است از نابودی… و مسلط بر آسمانها و زمین و هر چه در آنهاست، و پرودگار عالم حیات همه چیز و نور (وجودی) همه چیز است.
«خداوند از آنچه می گویند، بسیار منزه و برتر و متعالی تر است» (25)
⁉️ خدا کجاست؟
✞ جاثلیق گفت: به من بگو خدا کجاست؟!
حضرت علی(ع) بیان داشت: خدا اینجاست، خدا اینجاست، خدا اینجاست، او در بالا و پایین وجود دارد، بر ما محیط است، با ما هست و خود فرموده: «هیچ رازی را سه نفر با هم نمی گویند، مگر اینکه خدا چهارمی آنهاست، و نه پنج نفر مگر اینکه خدا ششمی آنهاست، نه کمتر و نه بیشترآن. جز اینکه آنان هر جا باشند، خدا با آنهاست، آن گاه روز قیامت از اعمالی که (همه) انجام داده اند، آگاه است وخبر خواهد داد، زیرا خداوند به هر کاری توانا است» (26)
کرسی هم، بر آسمان ها وزمین احاطه دارد، و «نگهداری آنها (برای خداوند) هیچگونه زحمتی ندارد، زیرا او دانای بزرگوار، و توانای با عظمت است» (27)
آنهایی هم که «عرش» را حمل می کنند، علمایی (انبیاء) هستند که خداوند علم خویش را بر آنان افزوده است، و آنان بیش این چهار گروه (که روز قیامت هر گروهی دو نفر می شوند) (28) نیستند، که خداوند آنان را در ملکوت (عالم فرشتگان) خویش آفریده و آن ملکوت جایی است که خداوند آن را به برگزیدگان نشان داده، وهم چنین به ابراهیم خلیل(ع) نمایانده و فرموده است: «هم چنین، ما به ابراهیم ملکوت و باطن آسمان ها و زمین را ارائه دادیم، تا به مقام اهل یقین برسد» (29)
بنابراین، حاملان عرش الهی چگونه می توانند، آن را حمل کنند، در حالی که باحیات الهی دلهای آنان حیات می یابد؟ و با نور الهی آنان به معرفت حق، هدایت می یابند؟
✞ جاثلیق باشنیدن این مطالب متوجه یاران خود شد، و گفت: بخدا سوگند، این مرد حق است، و با عنایت خداوند، از زبان مسیح(ع) و پیامبران(ع) و اوصیا سخن می گوید.
⁉️ بهشت کجاست؟
✞ جاثلیق پرسید: آیابهشت در دنیاست یا آخرت؟ وآخرت ودنیا در کجا قرار دارند؟
علی(ع) فرمود: دنیا درآخرت است، وآخرت بر دنیا احاطه دارد، ومانند انتقال ازحیات به مرگ ظاهر می شود، آخرت هم خانه حیات و زندگانی است، اگر به آن آگاهی داشته باشند، واین بدان جهت است، که دنیا انتقال دهنده است، وآخرت جای حیات وماندن،
مثل وضع کسی که می خوابد و جسم او به خواب می رود، اما روح نمی خوابد، بدن می میرد اما روح نمی میرد، و خداوند هم فرموده است: «به راستی، خانه آخرت سراسر حیات (و حرکت) است اگر آنان این را بدانند» (30)
بنابراین، دنیا نشانی از آخرت است، وآخرت نیز نشانی از دنیا، چنانکه دنیا آخرت نیست و آخرت هم دنیا نخواهد بود، بلکه هرگاه روح از جسم جدا شود، هر یک به جایگاه خلق و پیدایش خود باز می گردد.
هم چنین بهشت و دوزخ، در دنیا و آخرت موجودند، چون شخص وقتی می میرد، به خانه ای از زمین منتقل می شود، که یا باغی از باغ های بهشت است، یا(سرزمین محدودی از سرزمین های آتش، و روح هم روانه یکی از این دو خانه می گردد، یا به خانه نعمت ها که درآن مرگی وجود ندارد، اقامت می گزیند، یا در خانه عذاب دردناک که مرگی درآن نیست گرفتار می گردد.
به هرحال، نشانه وراه برای هرکس که عاقل باشد روشن است،
✨و خداوند هم فرموده است: «اگر از عالم آخرت غافل نمی شدید، درحقیقت به طور یقین می دانستید، و دوزخ رامشاهده می کردید، سپس به طور یقین می دیدید، آنگاه از نعمت ها شما را سؤال می کنند» (31)
خداوند، در باره کافران هم فرموده است: «بر چشم(دل) آنها پرده(غفلت) بود، و از یاد من غافل بودند، و توانایی شنیدن (آیات الهی را) نداشتند» (32)
بنابراین، اگر انسان بداند چه وضعی خواهد داشت؟ از ترس مرگ خواهد مرد، وکسی نجات خواهد یافت، که به فضیلت یقین آراسته باشد.
? تکلیف بهشت و دوزخ ?
✞ جاثلیق پرسید: معنای این سخن خداوند چیست، که می فرماید: «آنان حق عظمت خداوند را نشناختند، و زمین (روز قیامت) در قبضه قدرت اوست، و آسمان ها را به قدرت خویش، درهم می پیچد و ذات پاک او از آنچه مشرکان می پندارند، منزه ومتعالی است» (33) .
? راستی، اگر زمین درقبضه الهی باشد، و او آسمان ها را در هم پیچد، در حالی که بهشت و دوزخ در آنها قرار دارد، پس بهشت و دوزخ درکجا خواهد بود؟
علی(ع) دستور داد: برای او دوات و کاغذی حاضر کردند، آن گاه برکاغذ نوشت: بهشت و دوزخ، سپس کاغذ را در هم پیچید ودست عالم مسیحی داد و فرمود: آیا این کاغذ در هم پیچیده نیست؟
✞ دانشمند مسیحی گفت: همینطور است.
آن گاه علی(ع) فرمود: کاغذ را باز کن و ببین نوشته دوزخ وبهشت در آن محو شده است؟
وقتی جاثلیق ✞ جواب داد: نوشته بهشت و دوزخ به جای مانده است.
علی(ع) فرمود: قدرت خداوند متعال هم، چنین است، و آن گاه که آسمان ها را درهم پیچد و زمین را در قبضه قدرت خویش گیرد، بهشت و دوزخ نابود نخواهد شد، همانطور که نوشته آن بر این کاغذ محو نگردیده است.
? «وجه» به کدام سو؟ ?
✞ جاثلیق ادامه داد: این آیه قرآن که می فرماید: «همه چیز نابود می شود، مگر وجه خدا» (34)
وجهه خدا چیست؟ چگونه است، به کدام طرف است؟ و برای آن چه دلیلی داریم؟
? علی(ع) به خدمتگزار خویش دستور داد: مقداری هیزم وآتش حاضر کند، وقتی هیزم آماده شد، دستور داد آن را برافروزند، آن گاه که آتش شعله ور شد ?
❉ جاثلیق را مخاطب قرارداد و فرمود: آیا می توانی برای این شعله آتش، وجه و صورتی تعیین کنی؟
✞ جاثلیق گفت: نه، چون از هرطرف به سوی این آتش روی آوریم، وجه وصورت آن حساب خواهد شد.
✨ آن گاه علی(ع) فرمود: وقتی آتشی که مخلوق اوست و تحت تدبیر الهی می باشد، با وجود ضعف و سرعت در زوال، وجه معینی ندارد، بلکه به هرسو بنگری وجه اوست، برای خدایی که آتش را آفریده، و همه آنچه درملکوت وجود دارد، در تصرف اوست، چگونه می شود برای وی وجه معینی توصیف کرد؟ یا به حدی محدود نمود؟ یا با چشم او را مشاهده کرد؟ یا با عقل بر او احاطه کرد؟ یا او را در «وهم » گنجانید؟
? ای برتر از خیال وقیاس وگمان و وهم و زهرچه گفته ایم وشنیدیم وخوانده ایم… مجلس تمام گشت وبه آخر رسید عمر ما همچنان، در اول وصف تو مانده ایم (35) ?
آن گاه امام(ع) آیه قرآن قرائت کرد که می فرماید:
«خدای یگانه را هیچ مثل ومانندی نیست، واو برهمه چیز شنوا و بیناست» (36)
? در آغوش اسلام ?
✞ جاثلیق، با شنیدن این توضیحات گفت: درست گفتی، ای وصی علیم و حکیم ورفیق و هادی،
و من شهادت می دهم که غیر از خدای یگانه، خدایی نیست، محمد(ص) بنده ورسول اوست، او مبعوث به حق الهی برای بشارت وانذار است، و تو وصی وصدیق وهمراه وکانون سر او، و امین او در میان اهل بیت او، و *ولی مؤمنان* بعد از او هستی.
آری، هر کس تو را دوست بدارد و ولایت تورا بپذیرد، هدایت یافته، قلب اونورانی می گردد، اعانت و کفایت و شفاعت تو را دریافت می دارد، و هرکس از تو روی برگرداند واز راه تو منحرف شود، گمراه گردیده، فریب و زیان دیده و به پیروی ازهوای نفس خویش، بدون هدایت خدا و رسول(ص) مبتلا گردیده است، درصورتی که هدایت و نورانیت تو ،برای هدایت همگان کافی و شافی خواهد بود.
? پی نوشت :
19. سوره مبارکه فصلت، آیه 42.
20. سوره مبارکه حجر، آیه 34.
21. سوره مبارکه حجر، آیه 34.
22. سوره مبارکه حجر، آیه 75.
23. سوره مبارکه فاطر، آیه 41.
24. سوره مبارکه الحاقه، آیه 17.
25. سوره مبارکه اسری، آیه 43.
26. سوره مبارکه مجادله، آیه 7.
27. سوره مبارکه بقره، آیه 255.
28. مجمع البیان، ج 10، صفحه 246.
29. سوره مبارکه انعام، آیه 75.
30. سوره مبارکه عنکبوت، آیه 64.
31. سوره مبارکه تکاثر، آیه 5 - 8.
32. سوره مبارکه زمر، آیه 67.
33. سوره مبارکه زمر، آیه 67.
34. سوره مبارکه قصص، آیه 88.
35. کلیات سعدی، دیباچه، صفحه 53.
36. سوره مبارکه شوری، آیه 11.